Lista wyjaśnień
Przymiotnik
Przeglądasz wyjaśnienia do konkretnych tematów. Jednak na platformie Umiemy to znajdziesz przede wszystkim ćwiczenia. Do ćwiczeń możesz przejść za pomocą poniższych linków.
Podtematy
Przymiotnik
Przymiotnik to samodzielna i odmienna część mowy. Zazwyczaj odpowiada na pytania Jaki? Jaka? Jakie?, ale również Który? Która? Które? oraz Czyj? Czyja? Czyje?
Określa cechy i właściwości rzeczownika. Mogą to być cechy zewnętrzne, takie jak kolor (biały), kształt (okrągły), wielkość (mały), materiał (marmurowy), lub wewnętrzne (spokojny).
Przykłady przymiotników: ogromny, wesoły, bystry, drewniany, nowy, warszawski, staromodny, ostatni, kolejny, psi.
Przymiotnik odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje. Więcej informacji na temat odmiany przymiotnika znajdziesz tu.
Przymiotnik podlega stopniowaniu. Wyróżniamy stopień równy, wyższy i najwyższy, np. drogi, droższy, najdroższy. Więcej informacji na temat stopniowania przymiotnika znajdziesz tu.
Czy wiesz, że?
Niektóre przymiotniki i rzeczowniki mają taką samą formę. Porównaj:
Policja zatrzymała podejrzanego. → Podejrzany jako rzeczownik (osoba, o której sądzi się, że dokonała przestępstwa.)
Adam to podejrzany typ. → Podejrzany jako przymiotnik (dziwny, budzący niepokój).
Odmiana przymiotnika
Przymiotnik odmienia się przez:
- przypadki, np. mądra, mądrej, mądrych;
- liczby, np. mądry, mądrzy;
- rodzaje, np. mądra (r. ż.), mądry (r. m.), mądre (r. n.), mądrzy (r. mos.), mądre (r. nmos).
Czy wiesz, że?
Odmianę przymiotnika nazywamy deklinacją.
Stopniowanie przymiotnika
Wyróżniamy trzy stopnie przymiotnika:
- stopień równy, np. mądry, miły;
- stopień wyższy, np. mądrzejszy, milszy;
- stopień najwyższy, np. najmądrzejszy, najmilszy.
Powyższe przykłady to tzw. stopniowanie proste lub syntetyczne.
Zasady stopniowania prostego
jeśli w zakończeniu tematu przymiotnika w stopniu równym pojawia się jedna spółgłoska, to należy dodać końcówkę -szy, np. miły → milszy;
jeśli w zakończeniu tematu przymiotnika w stopniu równym pojawia się więcej niż jedna spółgłoska, to w stopniu wyższym należy dodać końcówkę -ejszy, np. mądry → mądrzejszy;
w stopniu najwyższym dodajemy przedrostek naj- do przymiotnika w stopniu wyższym, np. mądrzejszy → najmądrzejszy.
Niektóre przymiotniki stopniują się nieregularnie:
dobry → lepszy → najlepszy
zły → gorszy → najgorszy
mały → mniejszy → najmniejszy
duży → większy → największy
Niektóre przymiotniki stopniują się opisowo:
znany → bardziej znany → najbardziej znany (nie możemy powiedzieć znańszy)
zadowolony → bardziej zadowolony → najbardziej zadwolony (nie możemy powiedzieć zadowolońszy)
Za pomocą stopniowania opisowego możemy również stopniować przymiotniki „w dół”. Jest to tzw. redukcja:
smaczny → mniej smaczny → najmniej smaczny
Czy wiesz, że?
Nie wszystkie przymiotniki podlegają stopniowaniu. Należą do nich np. materiały, z których coś zostało wykonane, np. metalowy.
Pozycja przymiotnika
W języku polskim przymiotnik może stać przed lub za określanym rzeczownikiem. Np. fajna nauczycielka, szkoła podstawowa.
Przymiotnik oznaczający cechę doraźną lub nieistotną z punktu widzenia kategoryzacji stawiamy przed rzeczownikiem, np.
W Warszawie otwarto nowe muzeum. – Dziś jest nowe, ale za kilka lat już takie nie będzie.
Mamy czerwony samochód. – Kolor samochodu jest nieistotny z punktu widzenia kategoryzacji (ponadto zawsze można go przemalować).
Przymiotnik oznaczający cechę trwałą, gatunkową, wyróżniającą dany typ spośród innych stawiamy za rzeczownikiem, np.
Kupiłam cukier trzcinowy.
Parking dla samochodów ciężarowych.
Porównaj:
Mam białego kota.
W zoo otwarto wybieg dla niedźwiedzi białych.
W pierwszym zdaniu kolor kota jest cechą nieistotną z punktu widzenia kategoryzacji. Chodzi o kota domowego, niezależnie od tego, czy jest on biały, czarny czy rudy. W drugim zaś słowo biały oznacza gatunek niedźwiedzia.
Dla zainteresowanych
Czy widzisz różnicę pomiędzy zdaniem Widziałam białego niedźwiedzia a zdaniem Widziałam niedźwiedzia białego? W pierwszym przypadku mógł to być niedźwiedź brunatny pokryty białą farbą lub śniegiem, drugie zdanie jasno wskazuje nam na to, że chodzi o gatunek niedźwiedzia białego (inaczej polarnego).
Przymiotniki odrzeczownikowe
Przymiotnik odrzeczownikowy tworzymy od rzeczownika za pomocą formantów:
- -owy, np. truskawka → truskawkowy
- -ny, np. noc → nocny
- -ski, np. Polska → polski
- -cki, np. Niemcy → niemiecki
- -i/-y, np. bocian → bociani, kaczka → kaczy
- -isty, np. mgła → mglisty
Różnice w znaczeniu przymiotników
Czasami od jednego rzeczownika możemy utworzyć dwa różne przymiotniki, których używamy w innym kontekście. Np.
wieczór → wieczorowy, wieczorny, np. suknia wieczorowa x wieczorna pora
Do góry
