Procesy fonetyczne

W języku polskim często możemy zauważyć, że wymowa danego wyrazu różni się od jego zapisu. Dzieje się tak m.in. z powodu:

• upodobnienia pod względem dźwięczności, które zachodzi między spółgłoskami, np. ławka [łafka]

• utraty dźwięczności w wygłosie, czyli na końcu wyrazu, np. chleb [chlep]

• tzw. uproszczenia grupy spółgłoskowej, czyli znikaniu trudnej do wymówienia głoski, np. pierwszeństwo [pierszeństfo]

• zmian w wymawianiu spółgłosek nosowych w zależności od sąsiedztwa, np. idą [idą], ale: trąba [tromba]

Ze względu na sposób wymawiania głoski dzielimy na:

• dźwięczne – wszystkie samogłoski oraz spółgłoski, które powodują napięcie wiązadła głosowego w trakcie ich wymawiania, np. b, ł, g, w.

• bezdźwięczne – spółgłoski, podczas wymawiania których wiązadła głosowe są rozluźnione, np. p, k, f.

Ubezdźwięcznienie

Następuje wtedy, gdy głoska dźwięczna staje się bezdźwięczna pod wpływem sąsiedniej spółgłoski bezdźwięcznej, np.
ławka [łafka] – głoska w straciła dźwięczność pod wpływem głoski k
przyjaciel [pszyjaciel] – głoska rz straciła dźwięczność pod wpływem głoski p
porażka [poraszka] – głoska ż straciła dźwięczność pod wpływem głoski k

Udźwięcznienie

Następuje wtedy, gdy spółgłoska bezdźwięczna staje się dźwięczna pod wpływem sąsiedniej głoski dźwięcznej, np.
jakże [jagże]
prośba [proźba]

W języku polskim ubezdźwięcznienie jest znacznie częstszym zjawiskiem niż udźwięcznienie.

Utrata dźwięczności w wygłosie

W języku polskim wszystkie głoski dźwięczne, mające swój odpowiednik bezdźwięczny, na końcu wyrazu tracą dźwięczność, np.
lekarz [lekasz]
wyraz [wyras]
sad [sat]

Wpływ głosek na głoski sąsiednie może być obustronny:

• ławka [łafka] – głoska k wpłynęła na głoskę, która znajduje się przed nią. Mówimy wówczas o ubezdźwięcznieniu wstecznym, gdyż bezdźwięczność k sięga wstecz do poprzedniej głoski (←k).

• przyjaciel [pszyjaciel] – głoska p wpłynęła na głoskę rz, która znajduje się za nią. Mówimy wówczas o ubezdźwięcznieniu postępowym, gdyż bezdźwięczność głoski p postępuje i obejmuje następną głoskę (p→).